ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 5، مرداد 1402 ، شماره پی در پی 87

کاربردهای بدیع و بیان در جذب مخاطبان مثنوی معنوی

صفحه (159 - 182)
فریبا علومی ، احمد خاتمی (نویسنده مسئول)، محمد غلامرضایی
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1401

چکیده

زمینه و هدف: مثنوی مولانا از متون ارزشمند کلاسیک زبان فارسی است. مفاهیم این اثرِ چندبعدی از زوایای مختلف قابل پژوهش است. مولانا با استفاده از صنایع ادبی به بهترین شکل با مخاطب خود ارتباط میگیرد و راه را برای هدف خود یعنی آموزش و تعلیم هموار میکند.

روش مطالعه: پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی کاربردهای بدیع و بیان در جذب مخاطبان مثنوی معنوی در شش دفتر این منظومه، میپردازد.

یافته ها: آن دسته از صنایع بیانی و بدیعی که به مخاطبان عام در فهم و درک موضوعات تعلیمی مثنوی کمک میکنند، چشمگیرتر و ملموسترند.

نتیجه گیری: در علم بیان، تشبیه، بیشتر از استعاره و در استعاره، نوع استعارۀ مکنیه پرکاربردتر است. همچنین در صنایع بدیع لفظی انواع «تکرار» و اقتباس کاربرد بیشتری دارد. در صنایع بدیع معنوی نیز شاعر بیشتر از انواع تناسب و ارسال‌المثل برای جذب و تعلیم مخاطبان بهره برده است و این صنایع در جلب نظر مخاطبان و آموزش آنان، شاعر را یاری میکنند.

کلمات کلیدی
مخاطب , صنایع ادبی بیان و بدیع , مولوی , مثنوی.

• قرآن کریم. (1386). ترجمۀ الهی قمشه ای. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات تلاوت با همکاری انتشارات پیام عدالت.
• بستانی، محمود. (1371). پژوهشی در جلوه های هنری داستانهای قرآن. ترجمۀ جعفر شریعتمداری. مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
• تجلیل، جلیل. (1370). معانی و بیان. چاپ پنجم. تهران: نشر دانشگاهی.
• راشدمحصل، غلامرضا. (1380). نشانه شناسی کاربرد قرآن و حدیث. تهران: روزگار.
• رجایی، محمد خلیل. (1379). معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع. چاپ پنجم. شیراز: مرکز نشر شیراز.
• رضی، احمد. (1391). «کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، شمارۀ 15، صص 97-19.
• سجادی، سیدعلی محمد. (1386). مثنوی معنوی از نگاهی دیگر. تهران: موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388). موسیقی شعر. چاپ بیستم. تهران: آگه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1399). صور خیال در شعر فارسی. چاپ بیست و دوم. تهران: آگه.
• شمیسا، سیروس. (1370). انواع ادبی. تهران: باغ آیینه.
• شمیسا، سیروس. (الف 1376) بیان. چاپ ششم. تهران: فردوس.
• شمیسا، سیروس. (ب 1376). نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس.
• صفوی، کوروش. (1394). از زبانشناسی به ادبیات، جلد اول: نظم. چاپ پنجم. تهران: سورۀ مهر (وابسته به حوزه هنری).
• علوی مقدم، محمد و اشرف‌زاده، رضا. (1395). معانی و بیان. چاپ سیزدهم. تهران: سمت.
• غلامرضایی، محمد. (1388). سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه از قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم (کلیات). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
• فرشیدورد، خسرو. (1382). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی (جلد 2). چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
• فشارکی، محمد. (1388). «علم بیان». پژوهشنامۀ ادبیات ‌تعلیمی (پژوهشنامۀ زبان ‌‌و ادبیات‌ فارسی). (2) 1، صص 10-1.
• کزازی، میرجلال‌الدین. (1396). بدیع 3 زیباشناسی سخن پارسی. چاپ نهم. تهران: ماد (وابسته به نشر مرکز).
• مولوی، جلال‌الدین. (1370). دورۀ کامل مثنوی معنوی. به کوشش و اهتمام تصحیح رینولد الین نیکلسون و با مقدمۀ قدمعلی سرامی. تهران: بهزاد.
• همایی، جلال‌الدین. (1367). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ چهارم. تهران: هما.
• همایی، جلال‌الدین. (1371). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ ششم. تهران: موسسه نشر هما.
• وزیرنژاد، ابوالفضل. (1388). «قرآن در مثنوی». مجلۀ ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد. شمارۀ 24. زمستان. صص 93-75.